De meester swipe je niet aan de kant
Het belang van aandacht in de klas
Esther Hendriks-van Dijk
Je kunt pas gelukkig zijn als je voldoende aandacht hebt. Dat is mijn stellige overtuiging. Ook onderwijs valt of staat bij aandacht. Deze tekst is de derde van een serie over executieve functies. Aandacht behoort daar eigenlijk niet toe. Toch beschouw ik het als één van de belangrijkste voorwaarden om tot leren te komen.
Iedereen dwaalt wel eens af met zijn gedachten. Meestal realiseer je je op een zeker moment dat je hoofd er niet bij is en kom je terug bij wat belangrijk is. Leerlingen hebben vaak niet door of ze wel of niet met hun aandacht bij de les zijn. Dat kan grote invloed hebben op hun leerprestaties. Want als je niet weet waar je bent met je gedachten, kun je ze ook niet de goede kant op sturen.
Volgehouden en flexibel
We maken onderscheid tussen volgehouden en flexibele aandacht. Volgehouden aandacht is die aandacht waarbij je langere tijd met één ding bezig bent. Daar moet je soms hard je best voor doen, zeker als je taak saai is. Lang luisteren naar de juf kan zomaar best heel saai worden. Je eigen gedachten en impulsen onderdrukken is dan moeilijk en afleidingen van buitenaf vormen een flinke uitdaging.
Flexibele aandacht is het soort aandacht waarbij je moet schakelen. Een dictee bijvoorbeeld, vraagt afwisselend om aandacht voor de leerkracht en voor het schrijven. Tussendoor moet er worden opgekeken en is er van alles te zien. Voor je het weet is de leerkracht al met de volgende zin begonnen, terwijl jij nog met de eerste bezig was.
Aandacht is een spier
Onze aandacht vasthouden is moeilijker geworden dan het vroeger was. We worden constant afgeleid door bliepjes en trilletjes van apparaten. Ook onze kinderen hebben daar al last van en zelfs als er geen IPads of telefoons in de buurt zijn. Deze generatie groeit namelijk op met de mogelijkheid om constant iets leukers te kiezen. Waar wij televisie keken op een vast moment en de keuze hadden uit twee zenders, hebben zij constant de beschikking tot meer. Wanneer ze een filmpje niet interessant meer vinden, swipen ze naar iets nieuws.
Als we aandacht beschouwen als een spier, is meteen helder waarom het voor de jongste generaties moeilijker wordt om de aandacht vast te houden. Want wie zijn aandachtsspier nooit traint, zal snel verslappen. Een verhaal van de meester kan dan heel vermoeiend zijn. En die swipe je niet zomaar aan de kant.
Wat je aandacht geeft groeit
Een docent die met aandacht naar zijn leerlingen kijkt, zal zien welk kind wel wat extra training kan gebruiken. Daar zijn leuke methoden en boekjes voor, zoals ‘Aap en Panda’ en ‘Stilzitten als een kikker’, die allemaal beginnen met bewustwording. Wanneer ik leerlingen begeleid die moeite hebben om hun aandacht erbij te houden, probeer ik ze altijd eerst te helpen met opmerken dat ze afdwalen.
Maar aandacht is meer dan concentratie. Aandacht gaat ook over gezien worden, over aandacht krijgen en aandacht hebben voor dingen die goed gaan. Want wat je aandacht geeft groeit. Dat uitgangspunt kan leerlingen helpen het beste uit zichzelf te halen. Ook hier speelt bewustwording een belangrijke rol. Zowel leerlingen als docenten kunnen zich trainen om aandacht te hebben voor hun eigen gedrag en die te sturen naar het positieve. Laat een leerling met faalangst bijvoorbeeld eens een sprankeldagboek bijhouden om hem of haar bewust te maken van wat goed gaat. En realiseer je wat jouw gedrag voor invloed op deze leerling heeft.
Iedereen heeft aandacht nodig. Zijn eigen aandacht voor de wereld om zich heen en aandacht van anderen voor wie hij is. Mensen die van beide genoeg hebben, komen verder.
Lees meer artikelen over executieve functies
De intelligentie voorbij
Leer ze het zelf te doen
De rem erop
