De intelligentie voorbij

Stel je een team voor. Elk teamlid heeft zijn eigen talenten en samen hebben ze heel wat in huis. Toch blijven de resultaten achter. Oorzaak: Eén van de teamleden werkt niet goed samen met de anderen.

Zo is het ook met executieve functies. Deze enorme verzamelnaam verwijst naar alle capaciteiten die samen ons denken en handelen aansturen. Denk bijvoorbeeld aan plannen, concentreren, doorzetten en reflecteren. Kinderen die moeite hebben met deze functies, lopen sneller vast op school, ook wanneer ze intelligent genoeg zijn.

Uit de verf komen

Ik hoor de term executieve functies steeds vaker, zowel van ouders als van docenten. “Hij heeft problemen met zijn executieve functies.” Dat klinkt behoorlijk ernstig, maar vaak is helemaal niet duidelijk wat er precies wordt bedoeld. In een aantal blogs zal ik wat meer vertellen over executieve functies en waarom ze belangrijk zijn. Daarbij wil ik graag laten zien dat ze trainbaar zijn. Dat maakt het meteen een stuk minder ernstig, toch?

Wanneer je executieve functies optimaal zijn ontwikkeld (als een team) kom je het beste uit de verf. Iedereen heeft wel eens dat hij na een lange dag geen nieuwe informatie meer kan verwerken. Je merkt dan meteen dat je niet lekker meer functioneert. Maar als je altijd moeite hebt nieuwe informatie te verwerken of je concentratie vast te houden wordt het een stuk lastiger.

Bij de les blijven

Wanneer kinderen jong zijn, zijn hun ouders degenen die de executieve functies voor hun rekening nemen. Ik heb zelf drie jongens. Voordat ik de deur uitgaat, plan ik wat er allemaal moet gebeuren om te zorgen dat we om 8 uur - gevoed en gekleed - klaar staan om te gaan. Voor de jongste neem ik de executieve functies waar. De middelste doet al veel zelf, maar zal zich tijdens het aankleden nog makkelijk af laten leiden door speelgoed of een kat die buiten loopt. Dan is het aan mij om ervoor te zorgen dat de aandacht weer bij het aankleden komt. Mijn oudste is al verder en gaat steeds meer zelf nadenken over wat hij allemaal moet doen om op tijd klaar te staan.

Voor sommige kinderen (en volwassenen) blijft het moeilijk om ‘bij de les’ te blijven. Ze vinden het moeilijk om vooruit te plannen of zich niet af te laten leiden. Ze vinden het misschien lastig tussentijdse impulsen te onderdrukken of hebben niet geleerd om al die dingen zelf te doen. Dat levert met name op school problemen op. En niet zelden wordt getwijfeld aan de intelligentie van het kind.

Een laagje dieper

Ouders en docenten die te maken krijgen met kinderen die druk zijn, lastig zijn, niet vooruit te branden of altijd afgeleid, kijken vaak op symptoomniveau. Door alleen te kijken naar kale gedragingen, komen ze al snel uit bij ontwikkelingsstoornissen als adhd. Bij zo’n stoornis speelt inderdaad vaak iets op het niveau van de executieve functies. Maar dat betekent niet dat kinderen die snel zijn afgeleid per se een stoornis hebben. Ik kijk graag een laagje dieper.

Als ik een leerling begeleid onderzoek ik altijd of de executieve functies een rol spelen bij hun gedrag. Daar zijn allerlei onderzoeksmethoden voor, maar daarnaast observeer ik. Hoe reageert het kind bijvoorbeeld als er tijdens het onderzoek iets onverwacht gebeurt? Herpakt hij zijn concentratie snel of is hij er helemaal uit? Ik ben ook altijd alert op het gedrag van ouders. Als ze bijvoorbeeld te laat en gehaast binnenkomen is het niet gek dat hun kind nog niet zo goed kan plannen.

Aan de slag

Wanneer duidelijk is welk ‘teamlid’ extra begeleiding nodig heeft, een schop onder zijn achterste misschien, een beetje aandacht of extra motivatie, kun je aan de slag. Het effect is een beter samenwerkend team dat betere resultaten haalt.

Executieve functies hebben een voorspellende waarde. Kinderen die een goed samenwerkend team hebben komen in hun latere leven verder dan kinderen die dat niet hebben. Intelligente kinderen zijn dan ook niet per se de kinderen die later de beste banen krijgen. Door vroeg te signaleren en te trainen kun je een kind helpen om echt te laten zien wat hij in huis heeft.

Lees meer artikelen over executieve functies
Leer ze het zelf te doen
De meester swipe je niet aan de kant
De rem erop

Dit aanbod sluit goed aan bij dit bericht