Home > Onderwijs begrippen > Formatief toetsen
Wat is formatief toetsen?
Formatief toetsen, ook wel formatieve evaluatie genoemd, is een toetsvorm waarbij de nadruk ligt op het ondersteunen van het leerproces in plaats van het beoordelen ervan. Leerkrachten gebruiken formatief toetsen om te ontdekken waar leerlingen staan ten opzichte van hun leerdoelen. Op basis van die inzichten kunnen zij hun instructie aanpassen en leerlingen beter begeleiden.
Deze benadering sluit aan bij het principe van assessment for learning en is wetenschappelijk onderbouwd, onder meer door het werk van onderwijsonderzoekers als Dylan Wiliam en Paul Black.
Kenmerken van formatief toetsen
Formatieve toetsing is een continu proces en kent de volgende kenmerken:
- Regelmatige, doelgerichte evaluatie tijdens het leerproces
- Constructieve feedback die direct toepasbaar is
- Transparantie over succescriteria
- Inzichten voor zowel leerling als leerkracht
- Focus op groei in plaats van op cijfers
Formatief toetsen draait dus om leren mét toetsing, in plaats van leren vóór een toets.
Voorbeelden van formatief toetsen in de klas
Formatieve evaluatie kan op veel manieren worden ingezet. Denk aan:
- Observaties en gesprekken tijdens het leerproces
- Korte check-ins of quizjes gericht op begrip
- Zelfevaluaties of leerlogboeken
- Peer feedback of gezamenlijke bespreking van leerdoelen
- Gebruik van exit tickets of digitale tools voor reflectie
Deze vormen maken het leren zichtbaar en geven aanknopingspunten voor differentiatie en instructie op maat.
Verschil tussen formatief en summatief toetsen
Waar summatief toetsen draait om het vaststellen van resultaten (bijvoorbeeld met een toets of rapport), is formatief toetsen gericht op de ontwikkeling van de leerling. Beide toetsvormen kunnen naast elkaar bestaan, maar vervullen een ander doel in het leerproces.
Waarom formatief toetsen werkt
Door feedback gericht te koppelen aan leerdoelen en succescriteria, krijgen leerlingen inzicht in wat ze al beheersen en wat nog beter kan. Dit bevordert het eigenaarschap en stimuleert reflectie. Bovendien versterkt formatief toetsen de effectiviteit van instructie, verhoogt het de betrokkenheid en draagt het bij aan een feedbackcultuur binnen de school.
Scholen die formatief toetsen structureel inzetten, creëren een krachtige leeromgeving waarin leerlingen zich continu kunnen ontwikkelen richting hun maximale potentieel.