Bespreek jij in de klas wel eens een maatschappelijk gevoelig onderwerp? Vluchtelingenproblematiek, homo-emancipatie of zoiets als de vrijheid van meningsuiting? Veel docenten vinden het lastig. En wanneer moet je het doen? Je hebt geen tijd, want de examens komen eraan. Je geeft natuurkunde, geen burgerschap of maatschappijleer. En vooral, geef toe, het is hartstikke spannend. Maar wie het aandurft zal zien dat het heel veel op kan leveren. Een veilige, gezellige klas bijvoorbeeld en leerlingen die jouw vak meer gaan waarderen. Een paar tips.
Voel wat er leeft
Er speelt van alles op school. Leerlingen praten (op sociale media) over wat er in de wereld gebeurt, ze hebben botsende meningen over dingen of krijgen te maken met zaken als ziekte of rouw. Een incident, bijvoorbeeld een ruzie op het plein, kan een goede aanleiding zijn het over een groter onderwerp te hebben zoals de vrijheid van meningsuiting. Wie in de klas een groepsgesprek aan wil gaan, kan aanhaken bij wat er speelt bij de leerlingen. De kans dat ze graag mee willen doen met het gesprek wordt daarmee groter. Weet wat er leeft en je krijgt je leerlingen aan de praat.
Bereid je voor
Docenten die het aandurven om een gevoelig onderwerp aan te snijden, nemen een sprong in het diepe. En ze nemen hun klas daarin mee. Van een open gesprek waarin ruimte is voor verschillende meningen en emoties, is het verloop immers onbekend. Een goede voorbereiding zorgt dat iedereen ook weer boven komt. Bedenk vooraf wat je doel is en wat het met je leerlingen zal doen als je het onderwerp aankaart. Neem een paar specifieke leerlingen in je hoofd en vraag je af hoe dit onderwerp bij ze zal vallen. Hoe zal Roy reageren? Wat doet het met Amina? Maar vraag je ook af wat het onderwerp jou zélf doet en of je je daarover uitspreekt in de klas. Welke rol neem je aan? Je kunt een objectieve gespreksleider zijn en vragen stellen, toelichting geven op het thema, maar ook gesprekspartner zijn en je mening geven. Advocaat van de duivel spelen is leuk, maar kan ook onbedoeld polarisatie aanwakkeren. Denk daar van te voren over na en zorg dat de gespreksvorm die je kiest en de rol die je aanneemt aansluiten bij wat je wil bereiken. Werkt het niet, switch dan niet zomaar naar een andere vorm of rol. De onduidelijkheid die dan ontstaat, maakt dat leerlingen vaak niet meer snappen wat de bedoeling is van het gesprek.
Bonustip: Af en toe zo’n voorbereid gesprek voeren, helpt je enorm in spontane situaties waarin zich botsingen of lastige onderwerpen aandienen.
Waardeer je peentjes
Hoe goed je je ook voorbereidt, het blijft lastig. Er komen onverwacht heftige dingen op of erger nog, er gebeurt he-le-maal niks. Er is geen trucje om dit goed te doen, maar je kunt er wel beter in worden. Hoe? Door stil te staan bij de lastige momenten waarop je niet wist wat je moest doen. Waardeer het dat je peentjes staat te zweten, dát zijn de leermomenten. En spreek je uit naar je leerlingen. Voor hen is het namelijk ook spannend en soms zelfs bedreigend. Als je een onderwerp aansnijdt en plompverloren vraagt: ‘Jasmijn, wat is jouw standpunt?’ is de kans groot dat je stuit op verlegenheid of irritatie. Zeggen: ‘Ik weet dat het onderwerp gevoelig ligt en ik vind het best spannend om het hier met jullie over te hebben, maar het lijkt me heel leuk’, werkt aanstekelijk voor de groep.
Praat met je collega’s
Scholen hebben een maatschappelijke taak en jij als docent draagt daaraan bij. Gelukkig is daar de laatste jaren weer meer aandacht voor. Maar hoe je die rol kunt vervullen, weten we nog niet zo goed. Door met leerlingen te praten over meer dan alleen je vakgebied, kun je een heel belangrijke bijdrage leveren aan hun persoonlijke ontwikkeling. Dat kan al door bij Nederlands een tekst te behandelen over een maatschappelijk thema of met wiskunde te rekenen met demografische gegevens. Hoe is rijkdom over de wereld verdeeld of wat is precies het percentage vluchtelingen? Praat met je collega’s over hoe jij dat doet en waarom. Wat het doet in de klas, maar ook waar het misging. Wat zouden zij hebben gedaan of hoe pakken zij het aan? Zo help je elkaar verder.
De docenten die tijdens mijn trainingen aan de slag gaan met het voeren van gesprekken met hun leerlingen, geven aan dat dit raakt aan waarom ze ooit docent zijn geworden. De pedagogische taak die ze ooit voelden, de wens leerlingen aan het denken te zetten, kan zo makkelijk ondergesneeuwd raken door de waan van de dag. Een geslaagd groepsgesprek is goed voor de groep én voor jou als docent: Het: ‘Oh ja, hier doe ik het voor!’ is een heel waardevol besef.